bijenhouden in Portugal: slot

Het begon zo mooi in mei 2019: opeens hing er een zwerm bijen in onze tuin en vanaf dat moment waren we weer bijenhouders. Op dit blog deden we verslag van onze ervaringen met het bijenhouden in Portugal.
Vandaag voor het laatst, want helaas bleek afgelopen februari dat onze bijenvolkje de winter niet had overleefd. En nu zijn we bijen-loos.

Waar gingen de bijen aan dood?

Dat is moeilijk te beantwoorden maar er zijn meerdere dingen die van invloed zijn geweest:

Ten eerste worden honingbijen in Portugal enorm geplaagd en verzwakt door Aziatische hoornaars. Dit zijn grote, exotische wespachtige insecten die sinds een aantal jaar ook in Europa leven en hier geen natuurlijke vijand hebben. De Aziatische hoornaars vangen vanaf de maand juni honderden honingbijen in de lucht. En vanaf september proberen ze ook de bijenvolken binnen te dringen om het broednest met larven en eitjes op te kunnen eten. De Europese honingbijen weten zich niet te verdedigen tegen deze moordenaars. En los van dat hoornaars veel bijen doden, geeft hun gejaag al heel veel stress en overlast voor de bijen. De continue aanwezigheid van 10 hoornaars rond de kast bemoeilijkt het bijenvolk om water, nectar en pollen te verzamelen. In de tweede helft van de zomer is de overlast van de hoornaars het grootst. En juist in deze kritische periode is het bijenvolk zich aan het voorbereiden voor de volgende winter. De gevolgen zijn groot: Een te klein, te zwak bijenvolk met te weinig voorraden kan de temperatuur in de kast tijdens de koude wintermaanden niet hoog genoeg houden, en sterft.

Ten tweede hebben we gemerkt dat onze volkjes beroofd worden van hun honing door bijenvolken van naburige imkers. Ook dat geeft veel stress en onrust. Het weerhoudt het volk ervan om zich goed voor te bereiden op de wintermaanden, bovenop de stress die al wordt veroorzaakt door de Aziatische hoornaars.

Ten derde was het afgelopen jaar (2022) extreem droog. En droogte zie je terug in de hoeveelheid bloemen, en daarmee in de hoeveelheid pollen en nectar die beschikbaar is voor bijen om te halen. Mijn indruk is, dat er in de zomer eigenlijk te weinig voer was voor de bijen in onze omgeving. Die indruk wordt bevestigd door het feit dat de naburige bijenvolken gaan roven. Als er voldoende voeding is in de omgeving, is roven bij de buren niet nodig. In Nederland leerde ik: een gemiddeld bijenvolk (30 duizend bijen in de zomer) verbruikt jaarlijks 25 kg water, 15-30 kg stuifmeel en 60-80 kg nectar.

Toch is ons volkje niet gestorven van de honger, want er zat nog zeker 4 kilo honing in de kast. Er lagen wel opvallend weinig dode bijen in de kast. Dit kan wijzen op twee dingen: de koningin heeft te weinig eitjes gelegd, waardoor er te weinig bijen zijn geboren in september. Of teveel bijen, die de eitjes moesten verzorgen en voeden, zijn gegrepen door de hoornaars.

Ten vierde, de koningin legde niet voldoende eitjes. Dit kan ook verschillende oorzaken hebben. Of, de koningin heeft gereageerd op het tekort aan water en voer dat door de werksterbijen kon worden binnengebracht. Of, de koningin was te oud en had geen bevruchte eitjes meer in zich. Afgelopen jaar heb ik helemaal geen koninginnedoppen in de kast gezien. En dat betekent dat het volk zichzelf niet heeft willen/kunnen vermenigvuldigen. De huidige koningin kan daardoor zonder opvolgster, dood zijn gegaan. En dan is het volk ter dood veroordeeld.

Ten vijfde kunnen wij als imkers ook een rol gehad hebben in de dood van de bijen. We hebben ze niet voldoende kunnen beschermen tegen de hoornaars. En mogelijk hebben we ze te weinig aandacht en zorg gegeven. Sinds Nuno een flinke allergische reactie had op een bijensteek, hebben we het volkje op een naburig landje gezet. Sommige mensen dichten honingbijen bovenzintuiglijke kwaliteiten toe, dus wie weet, hebben we ze diep getergd met de verbanning uit onze tuin.

Nieuwe ronde, nieuwe kansen?

Terwijl we de bijenkast opruimden, de laatste honing uit de raten verzamelden en alles goed schoonmaakten, trokken we de conclusie dat we over een paar jaar nog wel een poging tot bijenhouden gaan doen. Maar dan zou ik wel een paar dingen willen veranderen. En zo kom ik op een paar tips voor het houden van bijen in Portugal (van onze fouten kun je leren).

Tips voor bijenhouden in Portugal:

• Bouw een bijenstal.
Ik heb het in Portugal nog nooit gezien, maar ik denk dat het bijeenhouden een stuk
gemakkelijker is vanuit een bijenstal en dat het mogelijkheden biedt om de bijen meer te
beschermen tegen de hoornaars. De kasten zijn daarmee beschermd tegen de brandende
zon en tegen de enorme hoeveelheid regen en vocht, wat de het klimaat in de kasten ook
wat stabieler maakt. Het is ook voor de imker veel comfortabeler en je kunt de stal aan de open kant afrasteren met kippengaas. Bijen vliegen daar heel gemakkelijk doorheen, maar hoornaars niet. Zo voorkom je dat er continu 10 of meer hoornaars rond de kast zwermen en kunnen de honingbijen veilig naar binnen en buiten vliegen.

• Houd minstens 3 volken en het liefst nog wat meer. Bijenhouden is, als je het goed wilt doen, best intensief. Ik heb gemerkt dat het makkelijker is om 4 of meer volken te houden dan 1 of 2. Met maar 1 of 2 volkjes is het moeilijker om goed te reageren wat je ziet in het volk. Met meer dan 3 volken kun je een betere inschatting maken van het gedrag, problemen en de oorzaken. En je bent als imker minder kwetsbaar voor tegenslag. Omdat je bijvoorbeeld alleen een sterk volk laat zwermen of door de koningin van een zwak volk te vervangen door een jonge nieuwe koningin van een sterk volk.

• Vergeet niet om te controleren of de bijen voldoende schoon water kunnen halen in de buurt van de kasten. Zo niet, zet dan dicht bij de kasten bakken met water neer. Maar let op, dit zijn vaak plekken waar Aziatische hoornaars makkelijk hun slag slaan.

• Verdiep je in de lokale manier van bijenhouden. Probeer mee te kijken met een plaatselijke imker. Leer diens trucs of gewoontes. En ook belangrijk: vraag wanneer naburige imkers de varroa bestrijden. In gebieden waar alle imkers op hetzelfde moment in het jaar de varroamijt bestrijden, zie je dat de algehele aanwezigheid van varroa in de bijenvolken minder wordt.

• Tot slot voor iedereen die bijen een warm hart toedraagt: plant en zaai bijvriendelijke bloemen, planten en bomen. Zeker in het tweede deel van de zomer hebben de bijen veel behoefte aan hoge kwaliteit stuifmeel (pollen). En hoge kwaliteit betekent met veel goede voedingsstoffen, specifiek voor honingbijen. Stuifmeel is geclassificeerd in 5 gradaties. Stuifmeel van maïs is bijvoorbeeld volop aanwezig in onze omgeving, maar is eigenlijk niet bijzonder waardevol voor honingbijen. Stuifmeel van lindes, zonnebloemen, hedera (klimop), wingerd en heide juist wel. Dus als je die kunt planten of zaaien; doe het!

Meer lezen over onze bijenhouders ervaringen?
Alle posts van As Rolhas over bijenhouden in Portugal

share: