Jantje van Leien

of: onze ervaring met leisteen als wandbekleding voor de cabana.

Laat ik beginnen te zeggen dat we niet eerder hadden gewerkt met leisteen. En dat deze cabana ons eerste tuinhuis en houtskeletbouw-project is dat we zelf bouwden.
Achteraf gezien hadden we sommige dingen beter anders hadden kunnen doen (of niet) maar daarover later meer. En mocht jij een gediplomeerde, ervaren leidekker of houtskeletbouwer zijn die een aardige bijdrage aan deze blog kan leveren: voel je welkom in de comments.

LEISTEEN IS FANTASTISCH!!

We zijn heel blij dat we voor leisteen hebben gekozen als wandbekleding voor de cabana, omdat:

• het makkelijk te hanteren is qua formaat en gewicht (1 lei =1 kg)
• het goed op maat te knippen of te zagen is
• het geen onderhoud vraagt
• het goed geprijsd is
• het het er heel mooi uitziet
• het traditioneel bouwmateriaal is in onze streek
• het gewonnen wordt op ± 40 km afstand bij ons vandaan

Het heeft ook nadelen:

• het leien vraagt veel voorbereidend denkwerk
• de groeve waar wij de leisteen kochten, bezorgden niet
• je hebt wat specifiek gereedschap en ophangmateriaal nodig dat moeilijk in portugal te verkrijgen is
• het is broos materiaal, dus kwetsbaar bij transport.
• er zijn weinig tutorials op internet te vinden over hoe je het beste kunt leien. (zelfs zo erg dat ik na lang zoeken een video vond die ikzelf meer dan 15 jaar geleden heb geregisseerd, en helemaal vergeten was: portret van een leidekker)

leisteen

Leisteen is een gesteente diep onder de grond. Het is klei die zich gedurende miljoenen jaren onder druk van de lagen erboven heeft omgevormd. Leisteen wordt gewonnen in steengroeven. In Galicië en Noord-Portugal loopt een ader van leisteen en er zijn hier meerdere groeven te vinden. Ten zuidoosten van Porto ligt een grote groeve in Valongo. Het leisteen dat hier te vinden is heeft een heel donkergrijze kleur, tegen zwart aan. Deze leisteen draagt dan ook dezelfde naam: Valongo. Ook in Arouca is een groeve, waar ze dezelfde leisteen winnen. Andere kleuren leisteen zijn afkomstig van andere gebieden in de wereld.

Het gewonnen leisteen wordt in verschillende formaten gezaagd en gehakt. Er zijn bijvoorbeeld grove grote platen die op daken en vloeren worden gebruikt. Dan zijn er leien in verschillende formaten en diktes die op de daken, langs dakkapellen of als wandbekleding worden gebruikt.

En je ziet ook een soort tegel-formaat die dwars op de lijn van het materiaal gehakt wordt, waardoor ze kunnen oxideren en roestbruin worden. Deze worden vaak als decoratieve wandbekleding binnenshuis gebruikt.

Omdat op onze ruïne ‘soletos’ voor de dakkapellen zijn gebruikt, kozen we deze ook voor de cabana. Hoewel de oude vorm (schubben in een scherpe punt) tegenwoordig niet meer wordt gemaakt.

leveranciers en prijzen

We hebben zowel de groeve in Valongo en Arouca van te voren bezocht. Arouca bleek iets goedkoper en was voor ons dichterbij. We vonden het ook een romantisch idee dat de leisteen uit ‘onze’ bergen komt.

De leien kostten €0,50 per stuk. Wat volgens het bedrijf ongeveer neerkomt op €17/m2. De leien liggen ongeveer met 2/3 lengte over elkaar heen, zodat je overal 3 lagen leien dik hebt aan de wand. Nu is dat met de schubben vorm van onze leien een beetje anders. En we vonden een minder grote overlap mooier en meer aansluiten bij de leien op onze ruïne.

We kochten wat extra leien, maar ik moet zeggen dat het verlies voor de randen, breuken en mislukkingen mee viel. Dat is ±5%. Voor 70 m2 wand betaalden we ± € 1200,- aan het leisteen.

De leien kunnen geplakt worden op een stenen muur, of gehangen worden aan panlatten met nagels of in haakjes. Wij kozen voor het laatste omdat een haakje een dubbele functie heeft: het houdt niet alleen de lei vast die erin hangt, het houdt ook de lei eronder en ernaast op zijn plek.

Voor de afwerking van de wandhoeken en de onderste rand gebruikten we metalen profielen die zwart gecoat zijn. Dat werkte niet alleen makkelijk, het is ook een extra bescherming tegen de wind, die er zo niet achter kan waaien.

Tot slot hebben we een speciale leihamer en een speciale lei-knipper gekocht. Die wil je niet missen. Met de knipper maak je én mooie perforatie gaatjes in geknipte leien die je niet kunt hangen. En je knipt hier de leien mooi afgewerkt mee op maat. Het gaat heel gemakkelijk, af en toe even beetje smeren met WD-40.

De panlatten, de zinken stroken, de haakjes, de hamer en knipper kochten we na lang zoeken bij Alcupi in Spanje. Geweldige winkel die ook bezorgd in Portugal. (Ook Engelstalig) We zijn er 1 keer geweest omdat we een vriend daar in de buurt hebben wonen. Het blijkt een leisteen walhalla te zijn! Mocht je inspiratie zoeken, in die omgeving is elk huis bedekt met leisteen.

Voorbereiding

De voorbereiding op het leien is ongeveer hetzelfde als voor tegelen. Je wilt voorkomen dat je uiteindelijk de leien tot reepjes van 1 cm moet snijden. En je wilt ook voorkomen dat je veld uit het lood raakt. En er voor zorgen dat de horizontale lijnen van de leien mooi de hoek om lopen.

We hebben onszelf een kruislijnlaser kado gedaan en die kwam hier goed van pas. Daarnaast moesten we van te voren goed bedenken op welke afstand we de panlatten moesten hangen. (dat heeft te maken met de lengte van je haken en hoever je de leien wil laten overlappen) Hiervoor maakten we verschillende mallen en hulp houtjes om snel te kunnen werken.
Op elke panlat zetten we met een krijttouw een waterpas lijn. En we gingen zelfs zover dat we daarop kruisjes plaatsten waar de haken er ingeslagen moesten worden. Een professional heeft dat waarschijnlijk niet nodig, die doet dat vast op het oog tijdens het leien.

Tot slot hingen we onderaan de wanden ook zinken profielen om de eerste rij leien in te zetten en vast te maken.

Rond de ramen brachten we repen EPDM aan, die we uit het restant van het dak haalden. Lood om slabben mee te maken vonden we niet, dus dit leek ons een goed alternatief.

leien hangen

Het leien zelf is een leuk werkje. Je pakt een lei, geeft ter controle een tikje met de hamer. Als je een dof geluid hoort zit er namelijk misschien een barst in en dan neem je een andere.
Dan hang je hem in het haakje en tikt hem gelijk met een haakje erboven vast.
Nuno gaf me tijdens de drie weken die het leien duurde, de bijnaam: Bambam, naar de baby van The Flintstones…

Je werkt van onder naar boven, de eerste rij zijn halve leien die je vast maakt met een schroef of een spijker. De volgende rij hang je daar half-steens over heen. Je kan van links naar rechts of andersom werken, dat maakt niet uit.

De geknipte leien die niet meer in een haakje passen zet je vast met een spijker door een gaatje boven in de lei. De volgende valt daar wel over heen; zie je niets van.

De bovenste rij hebben we vastgezet met zwarte gegalvaniseerde nagels.

Voor meer info:
Videokanaal van Alcupi, met meerdere uitlegvideo’s.
Video over leidekken van dak, met duidelijke uitleg hoe je het begin moet opzetten.
slate-and-tile-hanging-walls

Fouten

Ondanks dat we super blij zijn met het eindresultaat en heel enthousiast zijn over leisteen, doen we het een volgende keer anders. Na de eerste winter in onze cabana hebben we gezien (en geroken) dat er schimmel ontstaat op het OSB achter het leisteen. Daar zijn verschillende oorzaken voor te bedenken, maar wij weten echt niet wat de meest bepalende oorzaak is.
Hoe dan ook zouden we nu:

• de leien met grotere overlap hangen.
• misschien toch een plastic folie in de wand aanbrengen. (Even in het midden gelaten welke en waar)
• verticale rachels aanbrengen tussen OSB en de panlatten, zodat vocht eventueel naar beneden kan.

Handige Portugese woorden

share: